İnsan yaşamı boyunca birden çok grup içinde yer alır. İçinde yer aldığı ilk grup ise ailedir. Kişinin yaşı büyüdükçe topluma açılır, dâhil olduğu her grupta farklı roller üstlenir.
Rol nedir?
Rol, kişinin dâhil olduğu grup içinde konumuna göre davranmasıdır. Örneğin, bir öğretmenin rollerinden bazıları şunlardır:
- Öğrencilerle iyi ilişkiler kurarak onlara eğitim ve öğretim hizmeti vermek
- Veliler ile iletişime geçerek onları çocukları hakkında bilgilendirmek
- Okul idaresiyle koordinasyonlu bir şekilde görevini en iyi şekilde yapmak
Öğretmen asli görevlerini yerine getirirse rolünün gerektirdiği sorumluluklara uygun davranmış olur ama sorumluluklarını yerine getirmez ise rolüne uygun davranmamış olur. Kimi nedenlerle bu sorumlulukları yerine getiremezse hem kendisi hem de çevresindekiler mutsuz olur.
Kişiler yaşadığı sosyal ortam içinde birden çok sosyal rolü aynı anda üstlenebilirler. Örneğin, 40 yaşındaki bir erkek, evinde baba, eş; akrabaları arasında, torun, oğul, kuzen, yeğen; işyerinde, patron, müdür veya işçi gibi sosyal rollere sahip olabilir.
Bireyler sahip olduğu bazı sosyal rolleri doğuştan ( kardeş, abi, evlat, abla, torun vb.) elde ederken bazılarını da yaşına ve sosyal statüsüne göre sonradan kazanır. Bazı sosyal rollerin oluşması kişinin yaşı ile doğrudan ilişkilidir. 9 yaşındaki bir çocuğun anne, baba ve işveren rolünü üstlenmesi beklenemez. Bazı durumlarda da kişinin sosyal rollerini birbirinden ayıramayıp rol çatışmasına düştüğü olur.
Özel bir işyeri sahibinin işyeri çalışanlarına karşı disiplinli ve otoriter davranması normal bir davranış olarak algılanır. Bu kişinin evde eşine ve çocuklarına karşı da bu şekilde davranması ise rol çatışması olarak ifade edilir. Kişiler, hangi ortamda nasıl davranacağına rolüne uygun olarak karar vermelidir.
Sosyal rollerin zamanla değiştiğini söyledik, şimdi de bu değişime örnekler verelim.
Örnek 1: Ben Sanem, 11 yaşındayım ve bu sene ortaokula başladım. Önceki yıllarda yapamadığımı pek çok işimi artık kendim yapabiliyorum. Kişinin yaşı büyüdükçe veya kişi farklı gruplara dâhil oldukça rolleri de değişiyor. Örneğin, ilkokul yıllarımda ailemin benden beklentileri ile şimdiki beklentileri birbirinden farklı. Öğretmenlerimiz bizleri artık çocuk gibi değil birer genç gibi görüyor ve bize bu şekilde davranıyorlar. Okulda farklı sosyal faaliyet alanları içinde görev alıyorum bu etkinlik alanlarında daha önceden üstlenmediğim rolleri üstleniyorum. Daha şimdiden gelecekte hangi rolleri üstleneceğimi çok merak ediyorum.
Örnek 2: Ben Melis. İki yıldır özel bir firmanın Ankara-İstanbul arası yolcu taşıyan otobüslerini kullanıyorum. Önceleri bu işi sadece erkeklerin yapabileceğini düşünürdüm. Ama şimdi bir kadın olarak kendim de gayet güzel bir şekilde bu işi yapabiliyorum. Eşim özel bir şirkette işçi olarak çalışıyor. Çocuklarımda da artık büyüdüler, neredeyse tüm işlerini kendileri yapıyor. Ben de evde oturmaktan sıkıldım ve bu mesleği yapmaya karar verdim. Bu işi yaptıkça işimden daha fazla zevk alıyorum. Anne ve eş gibi sosyal rollerime şimdilerde kaptanlık rolü de eklendi. İşimi hakkıyla yapabilmek için gerçekten çok dikkat ediyorum. Çünkü onlarca insan bu yolculukta bana canlarını emanet ediyor. Uykusuz kalmamaya dikkat ederek trafik kurallarına uymak ve yolculara iyi davranmak bu işin bana yüklediği sorumlulukları arasında yer almaktadır.
Örnek 3: Ben Selim, 75 yaşındayım. Bu yaşıma kadar oğul, öğrenci, asker, memur, eş ve baba gibi birçok farklı rolleri üstlendim. Üstlendiğin her rolün gerektirdiği sorumlulukları zamanında ve eksiksiz yapamaya gayret ettim. Şimdi ise emekliliğimin tadını çıkarıyor, torunlarımla zaman geçiriyorum. İnsanın üstlenmiş olduğu sosyal roller, zamana bağlı olarak sürekli değişiyor. Dede olmak da zamanla karşılaşabileceğiniz rollerden. Eskiden bir baba olarak evlatlarıma zaman ayırırken şimdiler bu zamanımı torunlarıma ayırıyorum. Onlarla iyi zaman geçiriyor, onlara hayat tecrübelerimi aktarıyorum.
Bir yanıt bırakın